Helstu áhættuþættir fjárfestingar í skuldabréfasjóðum

Fjárfesting í skuldabréfasjóðum felur ætíð í sér áhættu. Skuldabréfasjóðir Landsbréfa eru ýmist verðbréfasjóðir sem starfa samkvæmt lögum nr. 116/2021 um verðbréfasjóði eða sérhæfðir sjóðir fyrir almenna fjárfesta sem starfa samkvæmt lögum nr. 45/2020 um rekstraraðila sérhæfðra sjóða og lúta eftirliti Fjármálaeftirlits Seðlabanka Íslands. Fjárfesting í hlutdeildarskírteinum verðbréfasjóða og sérhæfðra sjóða fyrir almenna fjárfesta er að jafnaði áhættuminni en þegar keyptir eru einstakir fjármálagerningar þar sem hver sjóður dreifir áhættu fjárfesta með kaupum í fleiri en einum flokki fjármálagerninga. Vakin er sérstök athygli á því að sérhæfðir sjóðir fyrir almenna fjárfesta hafa heldur rýmri heimildir til fjárfestinga í samanburði við heimildir verðbréfasjóða. Þessar rýmri heimildir geta leitt til þess að meiri áhætta sé fólgin í fjárfestingu í sérhæfðum sjóðum fyrir almenna fjárfesta en verðbréfasjóðum.

Skuldabréfasjóðir hafa hver um sig mismunandi fjárfestingarstefnu og meðallíftíma. Meðallíftími sjóðs er vegið meðaltal meðallíftíma undirliggjandi eigna sjóðsins. Meðallíftími skuldabréfs er mælikvarði á næmni verðs á skuldabréfi fyrir breytingum á markaðsvöxtum (ávöxtunarkröfu). Meðallíftíminn segir til um hversu lengi höfuðstóll skuldabréfs, ásamt vöxtum og verðbótum, er að meðaltali bundinn í fjárfestingunni. Því lengri sem meðallíftími er því næmara er verð bréfsins fyrir vaxtabreytingum. Stuttur meðallíftími sjóðs þýðir þannig að gengi sjóðsins sveiflast frekar lítið við breytingar á ávöxtunarkröfu bréfa á markaði. Ávöxtunarkrafa skuldabréfs er sú krafa sem kaupandi bréfsins gerir til ávöxtunar á fé sínu á ársgrundvelli. Ávöxtunarkrafan eru þeir vextir sem gera núvirt greiðsluflæði bréfsins jafnt verði þess. Þannig stýrir ávöxtunarkrafa fjárfesta verði bréfa á markaði og hefur þannig áhrif á gengi sjóðsins.

Hafa verður í huga að hlutdeildarskírteini sjóða geta lækkað í verði ekki síður en hækkað og eru því ekki áhættulaus og fjárfestar kunna að fá minna til baka en upphaflega var fjárfest fyrir.  Ávöxtun í fortíð er ekki endilega vísbending um ávöxtun í framtíð. Nauðsynlegt er að fjárfestar kynni sér vel lykilupplýsingar, útboðslýsingu og þá áhættu sem fólgin er í því að fjárfesta í skuldabréfasjóðum áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu. Hér að neðan er gerð grein fyrir helstu áhættuþáttum sem hafa þarf í huga áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu:

Skuldaraáhætta (greiðsluáhætta) er til staðar í skuldabréfasjóðum. Skuldaraáhætta er sú áhætta að útgefandi verðbréfs standi ekki við skuldbindingar sínar og fari í gjaldþrot eða nauðasamninga og fjárfesting tapist því að hluta til eða að öllu leyti. Innlánakröfur geta tapast við gjaldþrot fjármálastofnunar sem sjóður á innlán hjá. Fjárfestingar skuldabréfasjóða geta verið nokkuð áhættusamar þegar horft er til skuldaraáhættu sem minnkar með auknum fjölda útgefenda og er almennt talin vera meiri ef um verðbréf fyrirtækja er að ræða en ef um verðbréf með ríkisábyrgð er að ræða.

Markaðsáhætta fylgir öllum fjármálagerningum. Hana má skilgreina sem hættuna á tapi vegna sveiflna á markaðsvirði eigna sem rekja má til breytinga á vöxtum, gengi gjaldmiðla, hlutabréfa- og hrávöruverði eða lánshæfi útgefenda. Markaðsáhættu er öllu jöfnu ekki hægt að eyða með dreifðu eignasafni. Undir markaðsáhættu falla til dæmis vaxtaáhætta og gengisáhætta.

• Vaxtaáhætta felst í áhrifum breytinga á markaðsvöxtum á verðmyndun skuldabréfa. Hækki ávöxtunarkrafa á markaði leiðir það til lækkunar á verði verðbréfa og öfugt. Ávöxtunarkrafa skuldabréfa getur hækkað t.d. við vaxtahækkanir Seðlabanka eða vegna mikils framboðs á markaði. Almennt eykst vaxtaáhætta eftir því sem meðallíftími eigna í sjóðum er lengri. Til þess að draga úr sveiflum má leitast við að spá fyrir um þróun vaxta. Þannig er hægt að lengja meðallíftíma fjárfestinga þegar vaxtalækkun er líkleg en stytta þegar líkur eru á hækkun. Erfitt getur reynst að spá fyrir um sveiflur í ávöxtunarkröfu skuldabréfa og því viðbúið að sveiflur geti orðið í gengi skuldabréfasjóða við miklar breytingar á ávöxtunarkröfu.
• Gengisáhætta er áhætta sem felst í því að gengi verðbréfa, hlutdeildarskírteina og gjaldmiðla getur sveiflast með ófyrirsjáanlegum hætti og haft þannig áhrif á ávöxtun í sjóðum.

Áhætta tengd fjárfestingum í innlánum er í skuldabréfasjóðum. Meiri áhætta fylgir almennt fjárfestingu í bundnum innlánum þar sem þau njóta ekki tryggingaverndar samkvæmt lögum.

Áhætta tengd smæð markaðar eða eignatengsla útgefanda verðbréfa. Íslenskur verðbréfamarkaður er smár í sniðum og því fylgir að kaupendur og seljendur einstakra verðbréfa eru oft fáir. Af þeim sökum getur verðmyndun á markaði verið óvirkari en gerist á stærri mörkuðum. Einnig geta eignatengsl verið á milli útgefenda verðbréfa sem getur leitt til þess að greiðslufall einstakra útgefenda hefur víðtækari áhrif en annars myndi verða.

Seljanleikaáhætta/lausafjáráhætta er til staðar í skuldabréfasjóðum þar sem sú staða gæti komið upp að eign seljist ekki tímanlega á ásættanlegu verði ef þess er þörf, til dæmis ef miklar innlausnir verða í sjóði. Lausafjáráhætta er því sú áhætta að of lítið laust fé sé til í sjóði til að standa undir greiðsluskuldbindingum á hverjum tíma.

Verðbólguáhætta er til staðar í þeim skuldabréfasjóðum sem hafa heimild til fjárfestinga í óverðtryggðum skuldabréfum.

Frammistöðuáhætta er til staðar í skuldabréfasjóðum þar sem stýring sjóðanna telst virk og árangur sjóða getur verið betri eða verri en á þeim verðbréfamörkuðum sem sjóðirnir fjárfesta á, sjóðstjórar hafa val um hvernig fjárfest er innan ramma fjárfestingarstefnu.

Uppgjörsáhætta er til staðar ef útgefandi eða mótaðili í viðskiptum greiðir ekki eða afhendir ekki fjármálagerning á réttum tíma.

Vörsluáhætta er í skuldabréfasjóðum þar sem eignir í vörslu geta tapast vegna gjaldþrots, vanrækslu eða sviksamlegra athafna af hálfu vörsluaðila.

Rekstraráhætta er í skuldabréfasjóðum, fjármunir gætu tapast vegna ófullnægjandi innri ferla og mistaka í tengslum við mannauð og kerfi rekstrarfélagsins eða vegna ytri atburða, þar með talin lagaleg áhætta og áhætta vegna verklags við viðskipti, miðlun, uppgjör og mat sem innt er af hendi fyrir hönd sjóða.