Helstu áhættuþættir fjárfestingar í blönduðum sjóðum

Blandaðir sjóðir í rekstri Landsbréfa eru sérhæfðir sjóðir fyrir almenna fjárfesta og starfa samkvæmt lögum nr. 45/2020, um rekstraraðila sérhæfðra sjóða og lúta eftirliti Fjármálaeftirlits Seðlabanka Íslands. Staða og afdrif rekstraraðilans sem rekur sjóðina hefur ekki bein áhrif á virði sjóðanna þar sem efnahagur þeirra er aðskilinn efnahag rekstraraðila. Styrkur hvers sjóðs ræðst af undirliggjandi eignum hans, fjárhagslegum styrk útgefenda þeirra fjármálagerninga sem sjóðurinn hefur fjárfest í og fjölmörgum öðrum þáttum sem geta haft áhrif á verð þeirra.

Fjárfesting í blönduðum sjóðum felur ætíð í sér áhættu. Fjárfesting í hlutdeildarskírteinum sérhæfðra sjóða fyrir almenna fjárfesta er þó að jafnaði öruggari en þegar keyptir eru einstakir fjármálagerningar, þar sem hver sjóður dreifir áhættu fjárfesta með kaupum í fleiri en einum flokki fjármálagerninga. Vakin er sérstök athygli á því að rýmri heimildir sérhæfðra sjóða fyrir almenna fjárfesta til fjárfestinga í samanburði við heimildir verðbréfasjóða geta leitt til þess að meiri áhætta getur verið fólgin í fjárfestingu í sérhæfðum sjóðum fyrir almenna fjárfesta en verðbréfasjóðum.

Hlutdeildarskírteini sjóðanna geta lækkað í verði ekki síður en hækkað og eru því ekki áhættulaus og fjárfestar kunna að fá minna til baka en upphaflega var fjárfest fyrir, ávöxtun í fortíð er ekki endilega vísbending um ávöxtun í framtíð. Sveiflur í gengi sjóðanna geta verið töluverðar vegna sveiflna í gengi þeirra eigna sem sjóðirnir fjárfesta í. Nauðsynlegt er að fjárfestar kynni sér vel þá áhættu sem fólgin er í því að fjárfesta í blönduðum sjóðum, lykilupplýsingar og útboðslýsingar sjóða áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu. Hér að neðan er gerð grein fyrir helstu áhættuþáttum sem hafa þarf í huga áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu. Upptalningin er þó ekki tæmandi fyrir þá þætti sem geta haft áhrif á gengi blandaðra sjóða.

Markaðsáhætta fylgir öllum fjármálagerningum. Hana má skilgreina sem hættuna á tapi sjóða vegna sveiflna á markaðsvirði eigna í eignasafni sjóða, sem rekja má til breytinga á markaðsbreytum, svo sem vöxtum, gengi erlendra gjaldmiðla, hlutabréfa- og hrávöruverði eða lánshæfi útgefanda. Markaðsáhættu er öllu jöfnu ekki hægt að eyða með dreifðu eignasafni. Undir markaðsáhættu falla þannig til dæmis vaxtaáhætta og gengisáhætta.

• Gengisáhætta er áhætta sem felst í því að gengi verðbréfa, hlutdeildarskírteina og gjaldmiðla getur sveiflast með ófyrirsjáanlegum hætti og haft þannig áhrif á ávöxtun í sjóðum. Blandaðir sjóðir geta fjárfest að hluta til í fjármálagerningum sem skráðir eru í erlendri mynt. Gengisbreytingar geta verið á gjaldmiðlum þó svo að gengi fjármálagerninga haldist óbreytt og þar með haft áhrif á ávöxtun, sjóðirnir hafa heimild til þess að verja gjaldeyrisáhættu með gerð afleiðusamninga.
• Vaxtaáhætta felst í áhrifum breytinga á markaðsvöxtum á verðmyndun skuldabréfa. Hækki ávöxtunarkrafa á markaði getur það leitt til lækkunar á verði skuldabréfa og öfugt. Ávöxtunarkrafa skuldabréfa getur hækkað og verð hlutabréfa lækkað til dæmis við vaxtahækkanir Seðlabanka eða vegna mikils framboðs á markaði. Almennt eykst vaxtaáhætta eftir því sem meðallíftími eigna í sjóðum er lengri. Erfitt getur reynst að sjá fyrir um sveiflur í ávöxtunarkröfu skuldabréfa og því viðbúið að sveiflur geti orðið í gengi sjóða við miklar breytingar á ávöxtunarkröfu.

Skuldaraáhætta (greiðsluáhætta) er til staðar í blönduðum sjóðum. Skuldaraáhætta er sú áhætta að útgefandi fjármálagernings standi ekki við skuldbindingar sínar og fari í gjaldþrot eða nauðasamninga og fjárfesting tapist því að hluta til eða að öllu leyti. Innlánakröfur geta tapast við gjaldþrot fjármálastofnunar sem sjóðirnir eiga innlán hjá. Fjárfestingar blandaðra sjóða geta verið nokkuð áhættusamar þegar horft er til skuldaraáhættu. Skuldaraáhætta minnkar með auknum fjölda útgefenda og er almennt talin vera meiri ef um fjármálagerninga fyrirtækja er að ræða en ef um fjármálagerning með ríkisábyrgð er að ræða.

Áhætta tengd fjárfestingum í innlánum er í blönduðum sjóðum. Meiri áhætta fylgir almennt fjárfestingu í bundnum innlánum en óbundnum. Innlán í eigu sjóðsins, hverju nafni sem þau kunna að nefnast, njóta ekki tryggingaverndar samkvæmt lögum.

Áhætta tengd smæð markaðar eða eignatengsla útgefanda fjármálagerninga. Íslenskur verðbréfamarkaður er smár í sniðum og því fylgir að kaupendur og seljendur einstakra fjármálagerninga eru oft fáir. Af þeim sökum getur verðmyndun á markaði verið óvirkari en gerist á stærri mörkuðum. Einnig geta eignatengsl verið á milli útgefenda fjármálagerninga sem getur leitt til þess að greiðslufall einstakra útgefenda hafa víðtækari áhrif en annars myndi verða.

Verðbólguáhætta er til staðar í blönduðum sjóðum þar sem heimild er til fjárfestinga í óverðtryggðum verðbréfum.

Seljanleikaáhætta/lausafjáráhætta felst í því að sú staða gæti komið upp að ekki sé hægt að selja, innleysa eða loka stöðu í eignasafni sjóða með takmörkuðum kostnaði og innan ásættanlegs tímaramma, til dæmis ef miklar innlausnir verða í sjóðunum eða ef samþjöppun eigna veldur broti á fjárfestingarstefnu. Lausafjáráhætta er því sú áhætta að of lítið laust fé sé til í sjóðum til þess að standa undir greiðsluskuldbindingum á hverjum tíma.

Uppgjörsáhætta/greiðsluáhætta er til staðar í blönduðum sjóðum ef útgefandi eða mótaðili í viðskiptum afhendir ekki fjármálagerning á réttum tíma eða stendur ekki við greiðslur. 

Vörsluáhætta er til staðar þar sem eignir í vörslu geta tapast vegna gjaldþrots, vanrækslu eða sviksamlegra athafna af hálfu vörsluaðila.

Landsbundin áhætta getur verið til staðar í sjóðunum þar sem þeir geta fjárfest í verðbréfum fyrirtækja óháð því á hvaða landsvæði þau starfa. Hagkerfum einstakra landa kann að vera mismunandi háttað, til hins betra eða verra, hvað snertir atriði á borð við vöxt í svæðisbundinni framleiðslu eða landsframleiðslu, verðbólgu, regluverk, endurfjárfestingu, sjálfsþurft eða greiðslujöfnuð. Landsbundin áhætta getur einnig skapast vegna óvissu um ytri aðstæður til dæmis vegna átaka, stjórnmáladeilna, hryðjuverka, styrjalda, náttúruhamfara, farsótta eða annarra álíka aðstæðna.

Rekstraráhætta fylgir rekstri sjóða og þeir gætu tapað fjármunum vegna ófullnægjandi innri ferla og mistaka í tengslum við mannauð og kerfi rekstraraðila, eða vegna ytri atburða, þ.m.t. lagaleg áhætta og áhætta vegna verklags við viðskipti, miðlun, uppgjör og verðmat sem innt er af hendi fyrir sjóðina.