Helstu áhættuþættir fjárfestingar í hlutabréfasjóðum

Hlutabréf eru í eðli sínu áhættusöm fjárfesting og afkoma þeirra félaga sem sjóðirnir eiga hlutabréf í eða þeirra sjóða sem fjárfest hefur verið í hefur bein áhrif á gengi þeirra. Sveiflur í gengi hlutabréfasjóða geta því verið miklar vegna verðbreytinga á þeim undirliggjandi eignum sem sjóðirnir hafa fjárfest í og eins vegna sveiflna í gengi gjaldmiðla ef undirliggjandi eignir eru að einhverju leyti skráðar í erlendum gjaldmiðlum. Fjárfesting í hlutdeildarskírteinum verðbréfasjóða og sérhæfðra sjóða fyrir almenna fjárfesta er þó að jafnaði öruggari en þegar keyptir eru einstakir fjármálagerningar, þar sem hver sjóður dreifir áhættu fjárfesta með kaupum í fleiri en einum flokki fjármálagerninga.

Hlutabréfasjóðir í rekstri Landsbréfa eru ýmist verðbréfasjóðir sem starfa samkvæmt lögum nr. 116/2021 um verðbréfasjóði eða sérhæfðir sjóðir fyrir almenna fjárfesta sem starfa samkvæmt lögum nr. 45/2020 um rekstraraðila sérhæfðra sjóða og lúta eftirliti Fjármálaeftirlits Seðlabanka Íslands.  Vakin er sérstök athygli á því að sérhæfðir sjóðir fyrir almenna fjárfesta hafa heldur rýmri heimildir til fjárfestinga í samanburði við verðbréfasjóða. Þetta kann að leiða til þess að meiri áhætta getur verið fólgin í fjárfestingu í sérhæfðum sjóðum fyrir almenna fjárfesta en í verðbréfasjóðum. Staða og afdrif rekstrarfélagsins sem rekur sjóðina hefur ekki bein áhrif á virði sjóðanna þar sem efnahagur þeirra er aðskilinn efnahag rekstrarfélagsins.

Hafa verður í huga að gengi sjóða getur bæði hækkað og lækkað og fjárfestar kunna að fá minna til baka en upphaflega var fjárfest fyrir. Ávöxtun í fortíð er ekki endilega vísbending um ávöxtun í framtíð. Sveiflur í gengi hlutabréfasjóða geta verið miklar vegna sveiflna í gengi þeirra eigna sem sjóðirnir fjárfesta í. Nauðsynlegt er að fjárfestar kynni sér vel þá áhættu sem fólgin er í því að fjárfesta í hlutabréfasjóðum, lykilupplýsingar og útboðslýsingar sjóða áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu. Hér að neðan er gerð grein fyrir helstu áhættuþáttum sem hafa þarf í huga áður en ákvörðun er tekin um fjárfestingu. Upptalningin er þó ekki tæmandi fyrir þá þætti sem geta haft áhrif á gengi hlutabréfasjóða.

Markaðsáhætta fylgir öllum fjármálagerningum. Hana má skilgreina sem hættuna á tapi vegna sveiflna á markaðsvirði eigna sem rekja má til breytinga á vöxtum, gengi gjaldmiðla, hlutabréfa- og hrávöruverði eða lánshæfi útgefenda. Markaðsáhættu er öllu jöfnu ekki hægt að eyða með dreifðu eignasafni. Undir markaðsáhættu falla þannig til dæmis gengisáhætta og vaxtaáhætta.

• Gengisáhætta er áhætta sem felst í því að gengi verðbréfa, hlutdeildarskírteina og gjaldmiðla getur sveiflast með ófyrirsjáanlegum hætti og haft þannig áhrif á ávöxtun í hlutabréfasjóðum.
• Gjaldmiðlaáhætta er í hlutabréfasjóðum, sum þeirra fyrirtækja sem sjóðurinn fjárfestir í eru með stóran hluta sjóðstreymis síns í erlendum gjaldeyri. Sveiflur í gengi gjaldmiðla geta því haft áhrif á hagnað þeirra og þannig leitt til hækkunar eða lækkunar á gengi hlutabréfa í viðkomandi fyrirtæki.

Landsbundin áhætta getur verið til staðar í sjóðunum þar sem þeir geta fjárfest í verðbréfum fyrirtækja óháð því á hvaða landsvæði þau starfa. Hagkerfum einstakra landa kann að vera mismunandi háttað, til hins betra eða verra, hvað snertir atriði á borð við vöxt í svæðisbundinni framleiðslu eða landsframleiðslu, verðbólgu, regluverk, endurfjárfestingu, sjálfsþurft eða greiðslujöfnuð. Landsbundin áhætta getur einnig skapast vegna óvissu um ytri aðstæður til dæmis vegna átaka, stjórnmáladeilna, hryðjuverka, styrjalda, náttúruhamfara, farsótta eða annarra álíka aðstæðna.

Áhætta tengd smæð markaðar eða eignatengsla útgefanda verðbréfa. Íslenskur verðbréfamarkaður er smár í sniðum og því fylgir að kaupendur og seljendur einstakra verðbréfa eru oft fáir. Af þeim sökum getur verðmyndun á markaði verið óvirkari en gerist á stærri mörkuðum. Einnig geta eignatengsl verið á milli útgefenda verðbréfa sem getur leitt til þess að greiðslufall einstakra útgefenda hafa víðtækari áhrif en annars myndi verða.

Skuldaraáhætta (greiðslufallsáhætta) er til staðar í hlutabréfasjóðum. Skuldaraáhætta er sú áhætta að útgefandi verðbréfs standi ekki við skuldbindingar sínar og fari í gjaldþrot eða nauðasamninga og fjárfesting tapist því að hluta til eða að öllu leyti. Innlánakröfur geta tapast við gjaldþrot fjármálastofnunar sem sjóðir eiga innlán hjá.

Seljanleikaáhætta/lausafjáráhætta er til staðar í hlutabréfasjóðum þar sem sú staða gæti komið upp að eign seljist ekki tímanlega á ásættanlegu verði ef þess er þörf, til dæmis ef miklar innlausnir verða í sjóðunum eða ef samþjöppun eigna veldur broti á fjárfestingarstefnu. Lausafjáráhætta er því sú áhætta að of lítið laust fé sé til í sjóðum til að standa undir greiðsluskuldbindingum á hverjum tíma.

Uppgjörsáhætta er til staðar í hlutabréfasjóðum ef útgefandi eða mótaðili í viðskiptum stendur ekki við skuldbindingar sínar áður en lokauppgjör sjóðstreymis viðskipta á sér stað eða afhendir ekki fjármálagerning á réttum tíma. 

Vörsluáhætta er til staðar í hlutabréfasjóðum þar sem eignir í vörslu geta tapast vegna gjaldþrots, vanrækslu eða sviksamlegra athafna af hálfu vörsluaðila.

Rekstraráhætta fylgir rekstri sjóða og þeir gætu tapað fjármunum vegna ófullnægjandi innri ferla og mistaka í tengslum við mannauð og kerfi rekstrarfélagsins, eða vegna ytri atburða, þ.m.t. lagaleg áhætta og áhætta vegna verklags við viðskipti, miðlun, uppgjör og verðmat sem innt er af hendi fyrir sjóðinn.